ΤΑ ΘΕΟΧΤΙΣΤΑ

 Ήταν αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν πρωτοδιάβασα το βιβλίο του αρχιτέκτονα - στοχαστή Αριστομένη Προβελέγγιου, Ο Οδοιπόρος Προς Την Πηγή. Στα περιεχόμενα του, συμπεριλαμβάνονταν μερικά από τα εκλεκτότερα κείμενα «πολεοδομικού στοχασμού», επικεντρωμένα στο συνεχές "ολίσθημα" της πολιτιστικής μας κατάπτωσης. Μια αγωνιώδης έκφραση της κοινοτικής εξουθένωσης, έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται σε πελώρια κλίμακα στον εθνικό μας χώρο. Ιστορικό, φυσικό και πολεοδομικό. Στοιχεία αναντικατάστατα της άλλοτε ελληνικότητας.

Είκοσι (και βάλε) χρόνια μετά - και χάρη στον φίλτατο και αγαπητό π. Σωφρόνιο Γκουτζίνη που φρόντισε τα της διάδοσης - ανακαλύπτω άλλο ένα βιβλίο από αυτόν τον αξεπέραστο «κύκλο» της μεταπολεμικής μας πνευματικότητας. Το σπάνιο από κάθε πλευράς λεύκωμα του μεγάλου αρχιτέκτονα και διανοητή Άρη Κωνσταντινίδη με τίτλο Τα Θεόχτιστα. Στην ουσία, τον «αρχιτεκτονικό ύμνο» στο λιτό και το απέριττο. Στην αισθητική του μέτρου.

Τα Θεόχτιστα θα μπορούσε να είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο από την «αφηγηματική πίστη» του Φώτη Κόντογλου. Μία διαρκής συνομιλία με τις «ευλογημένες του εμμονές». Είτε αυτές περιγράφουν την αφοσίωσή του στην ζωγραφική, στο τραγούδι, στην λογοτεχνία, είτε αφορούν τον καθ’ ημάς Τρόπο. Σε αυτόν τον αέναο διάλογο, ο λαμπρός και θεόσταλτος Αϊβαλιώτης, μοιάζει να μπολιάζει στο έργο του Άρη Κωνσταντινίδη, όλη την «ενέργεια» και την σοφία από το: εκτήσω τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια. 

Η ανώνυμη αρχιτεκτονική – θεμέλιο της αρχιτεκτονικής πρότασης του Άρη Κωνσταντινίδη – δεν είναι τίποτε άλλο από το εκ αρχαιοτάτων «καλλιτεχνούμεν μετ’ ευτελείας». Τότε που το κτίσμα, ήταν συνέχεια της ελληνικής φύσης. Απλό και απέριττο. Όπως ένας αμπελώνας, μια ακροθαλασσιά ή ένας σκοίνος που κρεμάστηκε λες από έναν σκουριασμένο βράχο. Κι αυτό, όπως λέει και ο ίδιος: σα να πιστεύω πως τίποτα δεν χάνεται, όταν είναι αληθινό από το γέννημά του. Και που κρατάει, έτσι, για πάντοτε, αμόλυντο και καθαρό το σχήμα του και την αστραφτερή του όψη...

Ο Άρης Kωνσταντινίδης είναι εξ αρχής «δηλωμένος πολέμιος» των αρχιτεκτονικών τάσεων που «σκηνογραφούν» επί ευρωπαϊκών θεμάτων και μιμούνται (κατ’ εξακολούθηση) κατασκευαστικές ανάγκες άλλων τόπων. Είναι ενάντια στον «προοδευτισμό» και την «ωραιοποιημένη αυθαιρεσία». Την «μάσκα του φτιαχτού». Τα «νεόφερτα καμώματα». Σε κάθε τι που υποβαθμίζει το αυθεντικό και την αλήθεια.

Το αποτυπώνει ιδανικά ο Φώτης Κόντογλου στο Ευλογημένο Καταφύγιο: τα χωριάτικα σπίτια, τα παλιά, όχι αυτά που χτίζουνε τώρα οι χωριάτες, πιθηκίζοντας την Αθήνα, κοιτάξτε πόσο σύμφωνα είναι με τη φύση. Ενώ όσα κάνουνε τώρα οι κάποιοι ξιπασμένοι χωριάτες, τα μοντέρνα, με το στερεότυπο κρύο σχέδιο, με τα στερεότυπα χρώματα, με τις ευρωπαϊκές σιδεριές, με τα «αρτιφισιέλ», κοίταξε και ομολόγησε τι φωναχτή παραφωνία είναι μέσα στην απλή και ταπεινή αρμονία που κάνουνε τ’ άλλα τα σπίτια…

Διαβάζοντας (και κοιτώντας) τα Θεόχτιστα, θέλοντας και μη, περιδιαβαίνεις διαρκώς μέσα στην ίδια την Ιστορία. Ο σύγχρονος αρχιτεκτονικός μαρασμός, αποτυπώνει πλήρως τις πολιτικές επιλογές μίας χώρας που εκπορνεύτηκε στην «πολιτισμό του καλλυντικού» και την ξερή γνώση. Που η πανάρχαια σεμνότητά της έσβησε πίσω από την εφήμερη σαβούρα του καταναλωτισμού και οι λειτουργικές της γειτονιές αλλοτριώθηκαν συθέμελα από τους οδοστρωτήρες της αντιπαροχής. Από την νεοελληνική ψευδογραφία.

Το αισιόδοξο και μια αχνή ελπίδα; Οι φωτογραφίες σ’ αυτό το βιβλίο (τραβηγμένες σε διάφορα χρονικά διαστήματα, από το 1945, μέχρι και το 1980), που θέλουν να δείξουν  (ή και να «πουν) πως δεν έχουνε χαθεί, οριστικά και αμετάκλητα, όλες οι αλήθειες, όλες οι σοφίες, όλες οι ομορφιές, στα τοπία και στα σπίτια, που μπορεί να δει κανείς ακόμα και σήμερα στον ελληνικό χώρο. Αρκεί να το θέλει και να το επιδιώκει κι όπως θα το γυρεύει, ακόμα, όλη του ή ψυχή. Αλήθειες και σοφίες και ομορφιές, που όσο κι αν είναι παλιές, πανάρχαιες, τόσο γίνεται να σταθούνε και σαν πρωτόβγαλτες, στην εποχή μιας τωρινής αισιοδοξίας…

Γιατί τα Θεόχτιστα και απ’ αιώνων και εις αιώνα τον άπαντα καλοβαλμένα και ισορροπημένα και καλοζυγισμένα και λιτά και απλά και αυτονόητα.